Με αφορμή την έκρηξη των ιδιωτικοποιήσεων στην χώρα μας (Δ.Ε.Η., Τρένα, Λιμάνια) κάνουμε μια ανασκόπηση σε μια παράδοξη μορφή ιδιωτικοποίησης, αυτή των φυλακών.
Η τάση ιδιωτικοποίησης των φυλακών στη σύγχρονη ιστορία, εμφανίζεται το 1980. Κύρια αιτία που πυροδότησε την εν λόγω κίνηση αποτέλεσε η αυξημένη ανάγκη σωφρονισμού της δεκαετίας του 1970 κατά την οποία ο αριθμός των κρατούμενων αυξήθηκε σε τέτοιο βαθμό ώστε οι θέσεις στα σωφρονιστικά ιδρύματα των βιομηχανικά αναπτυγμένων κρατών να μην επαρκούν. Έτσι το παράδειγμα που εισήγαγαν οι Η.Π.Α. το 1983 ακολούθησε η Γαλλία το 1987, η Αυστραλία το 1990 και η Μ. Βρετανία το 1991.
Την περίοδο εκείνη οι νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις των Ρίγκαν στις Η.Π.Α. και της Θάτσερ στην Μ. Βρετανία, ακολουθούσαν ήδη πολιτικές ιδιωτικοποιήσεων σε πολλούς τομείς, επομένως το κίνημα αυτό διευκόλυνε αρκετά την εν λόγω διαδικασία.
Σε αντίθεση με ότι συνέβαινε στον ελληνικό χώρο, “ιδιωτικές φυλακές” (που είχαν μορφή ιδιωτικών επιχειρήσεων) των οποίων ο ιδιοκτήτης κερδοσκοπούσε είτε από τις χρηματικές καταβολές των κρατούμενων για την συντήρησή τους (αν είχαν χρήματα) είτε από την εκμίσθωση της εργασίας τους προς τρίτους, υπήρχαν σε αρκετά μέρη ανά τον κόσμο έως και τον 20ό αιώνα. Χαρακτηριστικά τέτοια παραδείγματα εντοπίζονται α) μετά την κατάργηση της δουλείας στις Η.Π.Α. και την έλλειψη εργατικών χεριών για τις φυτείες β) στην Γαλλία με τον νόμο περί “ιδιωτικών σωφρονιστικών αποικιών” και γ) στην Μ. Βρετανία στην επικράτεια της οποίας οι “ιδιωτικές φυλακές” λειτουργούσαν ήδη πολύ πριν την εποχή του John Howard (τέλη 18ου αιώνα) και νομιμοποιήθηκαν εξαιτίας της ανάγκης εποικισμού των αποικιών.
Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η εμφάνιση του φαινομένου της εκμετάλλευσης των φυλακών από το ιδιωτικό συμφέρον λαμβάνει διάφορες μορφές, από τον σχεδιασμό των κτιριακών εγκαταστάσεων των φυλακών από ιδιωτικές εταιρίες μέχρι την προσφορά υπηρεσιών από ιδιώτες (π.χ. πρόσληψη ιδιωτικού εκπαιδευτικού προσωπικού με σύμβαση) και την προμήθεια από ιδιώτες προμηθευτές τροφίμων, φαρμάκων, ιματισμού κ.λπ. Την πιο ακραία μορφή ιδιωτικής εκμετάλλευσης των φυλακών αποτέλεσε η ανάθεση με σύμβαση λειτουργίας της φυλακής ως σωφρονιστικής μονάδας σε ιδιωτική εταιρία. Η εν λόγω μορφή περικλείει όλες τις παραπάνω μορφές. Άξιο αναφοράς είναι το γεγονός ότι το Βρετανικό πρότυπο του Criminal Justice Act του 1991 (παρ 84-92) είναι οργανωμένο με βάση την τελευταία μορφή ενώ οι πρώτες τρεις μορφές εντοπίζονται ως κλασσική πρακτική τόσο στην Γαλλία όσο και στην Ελλάδα.
Ο βασικός λόγος με βάση τη νεοφιλελεύθερη ρητορική για την ιδιωτικοποίηση του σωφρονιστικού συστήματος ήταν ο υπερπληθυσμός των φυλακών. Οι κρατικές παθογένειες όπως η βαριά γραφειοκρατία (και κατ΄ επέκταση η καθυστέρηση) αποτέλεσαν εμπόδιο στα ίδια τα κράτη για την ανέγερση νέων φυλακών, επομένως προτιμήθηκε η ανάθεση με σύμβαση σε ιδιωτικές εταιρίες.
Ένας ακόμη λόγος ο οποίος εφάπτεται άψογα στην νεοφιλελεύθερη λογική περί θαυμασμού του ιδιωτικού και δαιμονοποίησης του δημοσίου είναι η άποψη περί καλύτερης λειτουργίας των ιδιωτικών φυλακών σε σχέση με τις δημόσιες. Υποστηρίχθηκε ότι χρησιμοποιούνται νέες εκσυγχρονισμένες μέθοδοι διοίκησης μιας και η λειτουργία τους δεν παρεμποδίζεται από συνδικαλιστικά και άλλα παρόμοια προνόμια που συνήθως κάνουν την εμφάνιση τους στον δημόσιο χώρο.
Τέλος βασικός λόγος είναι το γεγονός ότι η ιδιωτική πρωτοβουλία αναλαμβάνει το μεγαλύτερο κόστος με αποτέλεσμα να μην χρειάζονται αυξημένοι κρατικοί πόροι.
Οι βασικές αντιρρήσεις που διατυπώνονται στα παραπάνω είναι οι εξής: Αναφορικά με την γραφειοκρατία, τονίζεται ότι μιας και οι φυλακές δεν γίνεται να μην βρίσκονται υπό τον έλεγχο και την εποπτεία του κράτους, αυτή δεν γίνεται να αποφευχθεί.
Τα επιχειρήματα περί εξοικονόμησης δαπανών δεν ευσταθούν διότι το δημόσιο υπολογίζει το κατά κεφαλήν κόστος των κρατούμενων κατά μέσο όρο όλων των κατηγοριών των φυλακών, συμπεριλαμβανομένων και των φυλακών υψίστης ασφαλείας των οποίων το κόστος είναι ιδιαίτερα υψηλό. Οι ιδιωτικές εταιρίες δεν μπορούν να αναλάβουν την εν λόγω κατηγορία επομένως είναι φυσικό το μέσο κόστος κατά κεφαλήν να είναι χαμηλότερο.
Σχετικά με τον καλύτερο εξοπλισμό, τις σύγχρονες μεθόδους και την άψογη οργάνωση και λειτουργία των ιδιωτικών φυλακών, υποστηρίζεται ότι αυτά δεν οφείλονται στο ιδιωτικό της φύσεώς τους αλλά στο γεγονός ότι πρόκειται για νέες φυλακές. Μάλιστα μελέτες του ομοσπονδιακού γραφείου φυλακών της Αμερικής δείχνει ότι οι δημόσιες φυλακές παρέχουν καλύτερες υπηρεσίες ασφάλειας, ενώ στις ιδιωτικές παρουσιάζονται περισσότερα περιστατικά βίας.
Τέλος πρέπει να υπογραμμιστεί ότι στις Η.Π.Α. έχουν λάβει χώρα πολλά και σημαντικά σκάνδαλα με πρωταγωνιστές τα ιδιωτικά σωφρονιστικά ιδρύματα. Χαρακτηριστικά το 2008 οι δικαστές Michael Conahan και Mark Ciavarella καταδικάστηκαν για χρηματισμό 2,8 εκατομμυρίων ευρώ από το ιδιωτικό σωφρονιστικό ίδρυμα ανηλίκων PA Child Care. Οι εν λόγω δικαστές είχαν βγάλει αποφάσεις για έκτιση ποινής στο συγκεκριμένο ίδρυμα για σχεδόν 2.000 παιδιά για ασήμαντα παραπτώματα όπως η ειρωνεία στον διευθυντή του σχολείου (kids for cash scandal).
Δημήτριος Δ. Αντωνόπουλος
Κοινωνικός επιστήμονας
